دکتر محمد امین جاویدی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا با اشاره به اهمیت تغذیه در ماه مبارک رمضان، گفت: یکی از مسائلی که شاید باعث نگرانی شود، ضعف جسمانی بر اثر روزه‌داری و خصوصا تشنگی ناشی از آن است در حالی که روزه می تواند تاثیرات مفیدی بر سلامتی و پاکسازی بدن داشته باشد.
فرایند اتوفاژی و ارتباط آن با روزه داری یک فرایند پیچیده در بیولوژی است که مربوط به تخلیص و پالایش سلولی مواد غذایی و دیگر مواد مصرفی است. در این فرایند، سلول خودکشی می‌کند تا محتویاتش را برای سلولهای دیگر قابل استفاده کند.
مدیر گروه طب فراگیر سرطان پژوهشکده معتمد، افزود: در یک کارآزمایی بالینی روی ۲۰۹ فرد که نتایج آن در مجله nature medicine در سال ۲۰۲۳ به چاپ رسیده است، مشخص شد نوع خاصی از روزه گرفتن می تواند با افزایش حساسیت به انسولین، باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ شود.
عضو هیات علمی ژنتیک مولکولی پژوهشکده سرطان معتمد ادامه داد: کاهش مقاومت به انسولین می تواند باعث افزایش حساسیت به آن شده و انتقال گلوکز از جریان خون به درون سلول ها با بازده بالاتری انجام می شود.
وی همچنین با بیان اینکه، التهاب مزمن از جمله عوامل دیگری است که در بروز بسیاری از بیماری ها نقش ایفا می کند، اظهار داشت: تحقیقات نشان داده است روزه گرفتن می تواند میزان التهاب را کاهش داده و باعث افزایش سلامتی شود.
به گفته جاویدی، مطالعات بیانگر آن هستند که نوع خاصی از روزه گرفتن می تواند سطح پروتئین C-reactive را کاهش دهد، این پروتئین یک نشانگر التهاب است.
وی که دکترای ژنتیک دارد، تاکید کرد: همانطور که می دانیم بیماری های قلبی مهمترین علت مرگ در سراسر جهان هستند اما با تنظیم فشار خون، سطح تری گلیسیرید و کلسترول و روزه گرفتن می تواند سلامت قلب را افزایش داد.
روزه از تخریب نورون‌های عصبی مغز جلوگیری می‌کند
جاویدی افزود: همچنین مشخص شده است که روزه گرفتن می تواند عملکرد مغز را بهبود بخشد. روزه گرفتن با توجه به اینکه باعث کاهش التهاب مزمن می شود، از بیماری های مرتبط با تخریب نورون های عصبی (از جمله آلزایمر و پارکینسون) جلوگیری می کند؛ هرچند مطالعات در زمینه اخیر محدود به مطالعات حیوانی است.
وی در ادامه بیان کرد: تحقیقات حاکی از آن است که روزه گرفتن برای تمام روز می تواند تا ۹ درصد وزن بدن را کاهش دهد و به از بین رفتن چربی های زائد نیز کمک می کند.
جاویدی با بیان اینکه، روزه گرفتن می تواند باعث افزایش تولید طبیعی هورمون رشد انسانی (HGH) شود، افزود: HGH یک هرمون پروتئینی است که متابولیسم، کاهش وزن، و رشد عضلات نقش اساسی ایفا می کند.
روزه گرفتن می‌تواند به افزایش طول عمر کمک کند
این متخصص در ادامه با بیان اینکه، مطالعه ای در سال ۲۰۲۱ نشان داده روزه گرفتن می تواند تنوع باکتری های مفید در میکروبیوتای روده را افزایش دهد، افزود: از جمله این باکتری ها می توان به سوش های Christensenella اشاره کرد که با طول عمر مرتبط هستند.
جاویدی افزود: به علاوه تحقیقات نشان داده است روزه گرفتن می تواند باعث افزایش sirtuin ها شود، این پروتئین ها در تنظیم متابولیسم نقش داشته و به علاوه با طول عمر مرتبط هستند.
روزه موجب افزایش بازدهی شیمی‌درمانی در برخی بیماران می‌شود
عضو هیات علمی ژنتیک مولکولی پژوهشکده سرطان معتمد، با بیان اینکه، روزه گرفتن ممکن است در پیشگیری از سرطان و افزایش بازدهی شیمی درمانی کمک کننده باشد، اظهار داشت: در مقاله مروری که در مجله American Cancer Society به چاپ رسید، بیان شده است که روزه گرفتن می تواند برای درمان و پیشگیری از سرطان در برخی حالات مفید بوده و باعث افزایش بازدهی شیمی درمانی در برخی افراد شود.
جاویدی افزود: تنظیم قندخون یکی از نکات اساسی در حفظ سلامت بدن است. برای این کار بهتر است از موادی که اصطلاحا قند خوب دارند استفاده کنیم، این ترکیبات شامل عسل، خرما، توت خشک و کشمش است. خصوصا افرادی که به نحوی احساس ضعف بدنی دارند می توانند قبل از شروع ماه رمضان نیز از این مواد را به عنوان جایگزین مناسب برای قندهای مضر یا مصنوعی استفاده کنند.
وی تاکید کرد: البته باید به این نکته دقت کنیم که قندهای طبیعی و مصنوعی چند تفاوت عمده دارند؛ اولا در منبع تولید آنها (قندهای طبیعی می تواند منبع گیاهی یا حیوانی داشته باشد، قندهای مصنوعی معمولا در آزمایشگاه و درفرآیندهای شیمیایی تولید می شود)، قندهای مصنوعی معمولا انرژی پایین تری نسبت به قندهای طبیعی دارند، هنگامی که ما قندهای طبیعی را از منابعی مثل میوه دریافت می کنیم، علاوه بر قند ترکیبات دیگر نظیر فیبر و پروتئین را نیز دریافت می کنیم. این ترکیبات علاوه بر مزایایی که خودشان برای بدن دارند، در جذب قند نیز می توانند تاثیرگذار باشند و باعث شوند قندخون به آرامی افزایش یابد و به نحوی از دیابت نیز جلوگیری می کنند.
جاویدی، ادامه داد: ویتامین ها از جمله سایر ترکیباتی هستند که علاوه بر موارد گفته شده نقش اساسی در عملکرد سلول ها داشته و به دنبال آن کارکرد مناسب اندام و بافت ها را به همراه خواهند داشت. بیش از نیمی از تولید ویتامین ها در روده به انجام می رسد؛ حالاتی مانند یبوست این فرآیند را دچار مشکل می کند.
وی افزود: یکی از راه حل های آن استفاده از سبزیجات و میوه های دارای فیبر است که پیشنهاد می شود حتما قبل از شروع ماه رمضان نیز به طور جدی نسبت به مصرف آنها اقدام کنیم.
عضو هیات علمی ژنتیک مولکولی پژوهشکده سرطان معتمد، گفت: یک باور غلط که شاید برخی افراد به آن می پردازند این است که قبل از ماه رمضان پرخوری می کنند تا اصطلاحا اندوخته غذایی خود را پُرکنند و دچار مشکل نشوند. پرخوری با تقویت و اصلاح گوارشی دو مقوله کاملا متفاوت است، اتفاقا پرخوری با توجه به اینکه باعث افزایش دمای بدن می شود نه تنها باعث عطش شده، بلکه تاثیر سوء بر آمادگی بدن خواهد گذاشت.
جاویدی تاکید کرد: برای جلوگیری از عطش نیز نباید از آب بسیار سرد که به معده نیز شوک می دهد، استفاده کرد؛ به جای آن می توان از میوه های لعاب‌دار مثل تخم شربتی یا خاک شیر استفاده کرد.
در سحر به جای مواد چرب، ترکیبات دیرهضم پروتئینی مصرف کنید
عضو هیات علمی ژنتیک پژوهشکده سرطان معتمد در ادامه اظهار داشت، برای سحری پیشنهاد می شود به جای مواد چرب، ترکیبات پروتئینی مناسب مصرف شود چراکه این ترکیبات معمولا مدت زمان بیشتری برای هضم نیاز دارند و به همین خاطر دیرتر از معده خارج شده و احساس گرسنگی کمتری به ما دست خواهد داد.
دکترجاویدی همچنین برای افطار پیشنهاد کرد در ابتدا یک وعده سبک مصرف شود، بهتر است روزه را با خرما و آب گرم و عسل باز کرد. مصرف فست فود ها و غذاهای پر ادویه را نیز در این ماه باید بسیار کم شود، خصوصا نوجوانان که معمولا طبع صفراوی در آنها بیشتر است، مصرف این ترکیبات این طبع را تشدید می کند. برای کاهش این طبع می توان از عرق شاطره، کاسنی و سکنجبین استفاده کنیم.
روزه‌داری برای برخی بیماران سرطانی مفید است
عضو هیات علمی ژنتیک پژوهشکده سرطان معتمد در ادامه با تاکید بر اینکه، در برخی بیماری ها نظیر سرطان، چند نکته در روزه داری باید مورد توجه قرار گیرد افزود: برخی از انواع سرطان ها متابولیسم متفاوتی دارند و روزه داری می تواند برای آنها مفید باشد.
جاویدی با بیان اینکه، سلول های سرطانی اصطلاحا متابولیسم خود را دوباره سیم کشی می کنند، افزود: با این کار رشد، بقا و تکثیر این سلول ها افزایش می یابد. همانطور که می دانیم مصرف گلوکز در سلول های سرطانی بسیار بالاتر از سلول های نرمال است.
وی یادآور شد: به طور خلاصه واربرگ (Warburg) که به دلیل کشف این پدیده موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیولوژی شد، میزان دریافت گلوکز توسط سلول های سرطانی به شدت افزایش می یابد، آنها این گلوکز را تبدیل به مواد لاکتات می کنند. با این کار میزان انرژی کمتری (تولید ATP کمتری) نسبت به متابولیسم نرمال تولید شده و اسیدی شدن محیط اطراف تومور را نیز بدنبال خواهد داشت.
محدودیت غذایی یکی از روش‌های افزایش بازدهی درمان سرطان‌ها است
جاویدی افزود: این اسیدی شدن ممکن است به تجزیه ماتریکس خارج سلولی اطراف تومور ها کمک کرده و به نحوی متاستاز را برای آنها تسهیل کند. اما در روزه داری به مدت طولانی سلول ها از منابع قندی معمول دور می مانند و می توان با مصرف قندهای طبیعی گفته شده منابع بهتری از این ترکیبات را در اختیار سلول ها قرار داد.
وی در ادامه افزود: مورد دیگری که در ارتباط با روزه داری و سرطان می توان به آن پرداخت، پدیده اتوفاژی است. Yoshinori Ohsumi نیز به دلیل کشف این پدیده موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیولوژی شد. ماکرواتوفاژی که تحت عنوان اتوفاژی نیز شناخته می شود، یک مسیر تخریبی وابسته به لیزوزوم است و از جمله مسیرهایی است که در تکامل حفاظت شده بوده و باعث همئوستازی سلول می شود.
این متخصص ادامه داد: این پدیده یک بازیافت درون سلولی برای درشت مولکول ها رخ می دهد و باعث پاکسازی اندامک های آسیب دیده و پروتئین هایی می شود که اصطلاحا فولدینگ مناسب ندارند.فرآیند اتوفاژی، ابزار پاکسازی سلول ها است که به منظور تجزیه ضایعاتی مانند پروتئین های معیوب، قطعات غشای سلول، ویروس ها و باکتری ها به کار گرفته می شود.
به گفته وی، عملکرد نامناسب این پدیده، باعث بروز بیماری هایی نظیر سرطان می شود. با توجه به مرحله سرطان و نوع تومور، اتوفاژی می تواند باعث پیشرفت سرطان شده یا آن را مهار کند.
جاویدی با بیان اینکه، هم اکنون تحقیقات فراوانی صورت می گیرد تا با تنظیم آن به درمان سرطان کمک کنند، محدودیت غذایی را یکی از روش های اساسی در تنظیم اتوفاژی دانست که باعث افزایش بازدهی درمان های ضدسرطانی شده و از طرفی سلول های طبیعی را حفظ می کند.
جاویدی در ادامه توصیه کرد با درنظرگرفتن موارد گفته شده در صورتی که به بیماری خاصی مبتلا هستند، برای روزه‌داری حتما با پزشک معتمد خود مشورت کنند.
آمار بازدید